بسمه تعالی
شهادت امام جعفر صادق علیه السلام تسلیت باد
 
 
 
 
 
 
نمایه شده در پایگاه سیویلیکا _ سال 98
و
چاپ شده در روزنامه خبر جنوب _ ماه بهمن  سال 1400
 
 
 
نام مقاله :
 
 
 
 
اندیشه ملک الشعرا بهار درباره امام جعفر صادق (ع)
 
 
 
 
 
 
 
 
نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا
 
 
 
 
 
چكيده
امام جعفر صادق (ع)  , آفتاب درخشان فقه , حدیث و معارف اسلامی است . و استاد ملک الشعراء بهار ,  اندیشۀ کامل و والای جعفری (ع) را بیان می کند . و شخصیّت امامت ِ ایشان را برای هدایت مسلمین , مؤمنین و تمام بشر ,  صبور , آسان گیر , مهربان , به دور از غرور , دقیق و  نکته سنج معرفی می کند . و اندیشۀ جعفری (ع) را در دورۀ سیاسی عصر ایشان ,  آگاه و تقیه کننده می داند . و هدف بشریّت را در تمام زمان ها و در مقابله با شرایط و آسیب های فردی و اجتماعی , تنها  در رجوع به معارف الهی و اهل بیت (ع) و به وِیژه امام ششم (ع) ,  می داند . و شخصیّت امام ششم (ع) را ناجی و احیاگر دین اسلام  در زمان حیات و در میان مذاهب چهارگانۀ اهل سنّت و فرقه های انحرافی دینی مانند : تصوّف , مرجئه , ناصبی و ... معرفی می کند . و احیای الهی و اسلامی ِ امام صادق (ع) ,  تا روز قیامت جاودان خواهد بود.
 
واژه‌هاي كليدي:  اندیشه جعفری (ع) ,  سیره جعفری (ع)
 
مقدمه
استاد ِ ادیب محمد تقی ملک الشعراء بهار از شاعران  و از اندیشمند های معارف  ِالهی و اهل بیت (ع) و به ویژه جعفری (ع) می باشد . ایشان در مدح و منقبت حضرت امام جعفر صادق (ع)  قصیده ای سروده است و در آن سروده , اندیشۀ تابناک و حیات تاریخی و سیاسی و ویژگی های دینی ِ خورشید بقیع امام جعفر بن محمد (ع) را بیان می کند . در زیر به بررسی اندیشه های جعفری (ع) در این سروده می پردازیم .
متن
حجة یزدان که دست علم قدیمش
دین هدی را نطاق بست ز منطق
به خواست حضرت خداوند , امام ششم حضرت جعفر صادق (ع) , حجّت و پیشوای الهی , علّامۀ کامل اسلامی , استدلال کننده و منطق گرای الهی و دینی می باشد . و دین اسلام را برای تمام زمان ها و مکان ها , راهنما , هدایت گر , پایدار و کامل کرده است .
راهبر مؤمنان به درک مسائل
پیشرو عارفان به کشف حقایق
جام علومش جهان نمای ضمایر
ناخن فکرش گره گشای دقایق
 
 
 
آری , درک و فهم مؤمنین و مؤمنات از دین اسلام و کشف عارفان , ناقص است .  مگر با رجوع به چشمۀ همیشه جوشان عرفان الهی و علوم اسلامی  , که وجود مقدّس و سخنان کامل امام جعفر صادق (علیه السلام) می باشند . و تمام اندیشه ورزی ها و زمان ها را آگاه کننده , راهنما و هدایت گر است. همچنین امام جعفر صادق (ع) و سخنان ایشان , کامل ترین ِ معناشناسان قلبی است .  و با دقّت والا و بی نظیر , نکات اندیشه صحیح و ظرائف معارف اسلامی را برای مؤمنین و مؤمنات جهان , کشف می کند .
سر قران را ز محکم و متشابه
جوی ز لطفش که اوست مصحف ناطق
آیات نورانی ِ قرآن مجید ,  چه آیات محکم یعنی دارای یک معنای واحد و چه آیات متشابه که دو و یا چند معنا را می توانند داشته باشند , همه دارای اسرار و نکاتی است  که در اندیشه و قلب  دریای بی کران دانش الهی , امام جعفر صادق (ع) می باشد .  و آن امام رئوف (ع)  ,  در احادیث و سخنان خویشتن برای تمام مکان و زمان ها , یادگار گذاشته است
همچنین ایشان , قرآن ناطق و سخنگو خواهد بود و با مهربانی , نیّت خالص و به دور از غرور نفسانی , برای مؤمنین و مؤمنات جهان , محلّ رجوع و یافتن است .
راه به دارالشفای دانش او جوی
کاوست طبیبی به هر معالجه حاذق
حضرت جعفر صادق (ع) , کمال دانش الهی را دارند .  و به واسطۀ آن امام هُمام (ع) , بیماری تمام ِ نادانی ها شفا یافته است . و تمام بشریّت و مؤمنین و مسلمین , بایست به حضور علّامۀ کامل یعنی امام ششم جعفر بن محمد (ع) و دریای احادیث دانش الهی ِ امام صادق (علیه السلام) مراجعه کنند . که ایشان , جهل را برای تمام انسان ها برطرف می کنند .
داروی فقهش اگر نکردی چاره
شرع نبی مرده بودی از مرض دق
در زمان امامت ِ حضرت جعفر بن محمد (ع)  , فقه اسلامی  چندین شاخه و عقیده یافته بود .
امّا , گنجینۀ فقه و احکام اسلامی ِ رئیس مذهب شیعه جعفری , امام جعفر صادق (علیه السلام )  , دین اسلام ناب احمدی (ص) را  که در تباهی و ضعف بود از نابودی  , نجات داد و برای تمام زمان ها به یادگار گذاشت .
خود نشنیدی مگر که بود به عهدش
دورۀ ضعف کتاب و نشر زنادق                    
وز طرفی خیل صوفیان اباحی                         
بسته ز هر سو به هدم شرع مناطق                  
مُرجئه و ناصبیه نیز ز سویی                          
در ره دین خدا نهاده عوائق                             
تیرگی جهل گشت یکسره زایل
چهر منیرش چو گشت لامع و شارق
ساخت بنایی متین ز سنت و تفسیر
کان نه ز پای افتد از هجوم طوارق                    
 
 
 
در عصر امام جعفر بن محمد الصادق (ع) ,  معارف ِ کتاب نورانی قرآن , به ضعف کشیده شد .همچنین , معارف اسلامی توسط گروهی از مخالفین اصول دین اسلام  در جامعه رواج غلط یافت . و  آن معارف اسلامی , سمت  انحراف و تباهی می رفت . و اهل تصوّف ( صوفیان ) درتمام جامعه اسلام , ترویج غلط و گناه می کردند . همچنین ,  اهل مُرجئه که نیّت خوب را دلیل راه یابی به بهشت می دانستند و اعمال دینی را بها و اصل نمی دانستند  و گروهی ناصبی که کینۀ امام علی (علیه السلام) را داشتند و بَلایای عقیدتی را ترویج می دادند , ناگاه با ظهور خورشید امامت ِ جعفر صادق (ع) ,  برای ابد , به ضعف و ناتوانی دچار شدند و معارف ِ اصیل و صحیح ِ  الهی ِ قرآنی و احادیث ارزشمند اهل بیت (علیهم السلام)  در جامعه اسلامی ,  گسترش , شرح کامل و تببین گشت و خورشید دانش الهی یعنی امام جعفر صادق ( علیه السلام ) درخشید و جهل را از بین بُرد .
در ره ارشاد خلق توسن عزمش
جست فزونی به تک ز سابق و لاحق                     
شافعی و بو حنیفه , مالک و حنبل
ابجد خوانند و او معلم مفلق                                   
امام ششم جعفر صادق (علیه السلام) , با قصد و همّت عالی  ,  راهنمایی های بزرگی را برای مسلمین و مؤمنین جهان , تلاش گر و هدایت گر می باشند . به طوری که معارف ِ دین و طریقت های الهی و حتّی تمام مکتب های انسانی  , چه در زمان های قبل و چه در زمان های آینده تا روز قیامت ,  به وسیلۀ ارشاد و علم  آن امام ِ هُمام (ع) ,  به کمال رسیده است .
همچنین , امام های چهارگانۀ اهل سنّت یعنی : محمد بن ادریس شافعی , ابو حنیفه , مالک ابن انس و احمد بن حنبل , در برابر عظمت دریای دانش الهی و اسلامی که در اندیشۀ نفوذگر و دقیق ِ حضرت جعفر صادق (ع)  است , معترف بودند . و خود نیز در ابتدای یادگیری ِ راه دانش الهی ,  دینی و فقه , نزد مکتب منوّر جعفری (ع) بودند .

چنانچه ابوحنیفه نعمان بن ثابت ,  گفت :
جعفر بن محمّد افقه من رأیت»*1 (جعفر بن محمّد فقیه ترین کسى است که من دیده ام .
و نیز بیان کرد :
ولولا السنتان لهلک النعمان *2
اگر آن دو سالى که از علوم امام صادق(علیه السلام) بهره بُرده ام نبود،  نعمان هلاک شده بود .
او پی تهذیب خلق آمد از آن رو
بود صبور و حلیم و سهل و مرافق
در ادامه , استاد مدایح اهل بیت (ع) ملک الشعراء بهار به نکتۀ ماندگاری اشاره می کند :
امام ششم (ع) , در راه تربیت و پاکسازی نفس ها و اعمال و هدف هدایت بندگان الهی , صبور , آسان گیر و مهربان است . و زندگی و طریقۀ رهبری و امامت را از غرور ,  سخت گیری , عجله و خشم  جدا می کند . آری ,  تربیت و پاکسازی بشریّت , هدف و آرمان فرستادگان ادیان حضرت یزدان و ائمه اطهار (ع) است . و  امام جعفر بن محمد (ع) , الگوی ایثار و اُسوه ی تقلید و تربیت برای رهبر های ادیان الهی و جامعه های الهی و اسلامی می باشد .
خصم بر قدرت امام چه باشد
تودۀ کاهی به پیش ذروۀ شاهق 
--------------------------------------------------------------------------------
1* جامع مسانید ابى حنیفه، ج 1، ص 222.
2*مختصر التحفة الاثنى عشریة، ص 9، مطبعه سلفیه، قاهره.
                          
وجود عنصر "امامت" به منبع بی پایان و اعظم  ِ " قدرت حضرت توحید " وصل است . و دشمن و مخالف های امام های شیعه (ع) ,  در حقیقت با قدرت حضرت یزدان , پیکار می کنند .  و چون کاهی در برابر کوه اعظم و ارفع ِ قدرت الهی  و قدرت امامت ِ دین الهی , خوار می باشند .
دولت مروانیان چو طی شد و آمد
جیش خراسان به جیش مروان فائق
قاصدی آمد بر امام ز کوفه
گشت شبانگه به درگهش متعلق
در زمان زندگی خورشید ششم امام جعفر صادق (ع) , سردار ایرانی  ابومسلم خراسانی ,  حکومت بنی امیّه را نابود کرد و آخرین خلیفۀ اموی کشته شد . در آن زمان , پیکی  شبانه از کوفه به مدینه آمد و به حضور امام ششم حضرت جعفر صادق (ع) رسید .
مهتر آل رسول جز تو کس امروز
نیست که گردد به ملک راتق و فاتق
خیز وز یثرب به کوفه آی از آن پیش
کایند از رمله کودکان مراهق 3
چشم به راهت اعالیند و ادانی
بندۀ حکمت مغاربند و مشارق
در ادامه , آن پیک در شرایط دشوار زمانه که افراد گوناگون مانند : عبّاسیان و ... ادعای خلافت نبوی (ص) و حکومت را بر جامعۀ اسلام داشتند , به امام جعفر صادق (ع) ,  پیشنهاد حکومت و زمامداری  داد و کاردانی و آگاهی آن حضرت (ع) را در سر و سامان دادن به مسألۀ حکومت اسلامی سُتود .  و از امام (ع) خواست تا هر چه زود تر به کوفه آید تا مردم قبل از عبّاسیان با امام ششم (ع)  بیعت کنند . و امام جعفر صادق (ع) را درآن عصر و در خاندان رسول الله (ص) , دارای شایستگی تمام در جانشینی ولایت نبوی (ص) می دانست . همچنین دانش امام جعفر صادق ( علیه السّلام ) در میان جامعۀ مسلمین آن عصر , همچون خورشید , واضح و تابنده بود . و  آن پیک , در آن شرایط سیاسی و دینی , تمام گروه های مردم را به صورت کامل ,  مشتاق و تسلیم حضور و فرمان آن حاکم الهی یعنی حضرت جعفر صادق (ع)  و پیرو اندیشۀ حکیمانه و عالمانۀ امام ششم (ع) معرفی کرد .
صادق آل رسول نامه فرو خواند
دید سخن با حقیقتست مطابق
لیک ز شاهی چو بود فرض ترش کار
فقر به شاهی گزید و دین به دوانق
در ادامه , خورشید امامت جعفر صادق (ع) ,  با دانش الهی بی پایان , این پیشنهاد را نپذیرفت . هر چند که خود امام همام (ع) نیز می دانست , در عصر خود لایق ترین ِ افراد در امامت و جانشینی حضرت احمد (ص) است .
در اینجا شاعر والای اهل بیت (ع) ملک الشعراء بهار به نکتۀ عمیقی اشاره می کند :

--------------------------------------------------------------------------------
3 *اشاره به : سفاح و ابوجعفر است
 

قلب و اندیشۀ امام جعفر صادق (ع) , دریای بی پایان معارف الهی است . و با در نظر داشتن شرایط امامت خویشتن و شرایط جامعۀ اسلامی , مصلحت و تصمیم به تشکیل حکومت را در آن زمان جایز ندانست و آن خورشید امامت ,  بندگی , خلوت خاکساری خویشتن را با حضرت توحید و احیای دانش های الهی و اسلامی را در جامعه , بر حکومت زمانه ترجیح داد.  و با مصلحت اندیشی و تعقّل ,  مبارزۀ مستقیم نکرد و عنصر " تقیّه " را که حفظ شیعه و مبارزۀ باطنی است را انتخاب کرد .
ای خلف مرتضی و سبط پیمبر
جور کشیدی بسی ز خصم منافق
خون به دلت کرد روزگار جفاکیش
تا تن پاکت به قبر گشت ملاصق
در پایان , ملک الشعراء بهار از رنج های امامت ِ فرزند نورانی ِ پیامبر اسلام (ص) و جانشین ولایت ِ علوی (ع) سخن می گوید . و نفاق را در دوران امامت ,  که از زمان امام علی بن ابیطالب (ع)  تا امام جعفر صادق (ع)  و در غیبت کبرای ِ امام مهدی (عج) موجود است را بیان می کند . و امام جعفر صادق (علیه السّلام ) در تمام دوران امامت , ستم های جسمانی و قلبی بسیاری را از حاکم ها, منافق ها و مخالف ها  کشید تا اینکه آن حضرت (ع) به شهادت رسید .
 
نتیجه گیری
مشکل های مسلمان ها و مؤمن ها و حتّی بشریّت ,  با رجوع به سیره و معارف الهی ِ جعفری (ع) واهل بیت (ع) و با ظهور ِ جانشین راستین امام صادق (ع) ِ زمانه , یعنی امام مهدی موعود (عج) ,  برطرف می گردد و به خواست حضرت خداوند ,  کمال و سعادت برای پیروان الهی در دو جهان محقّق خواهد شد .
 
مراجع
ملک الشعرای بهار, م. دیوان اشعار, مؤسسه انتشارات نگاه, 1388