بخش سوم آموزش عروض (به قلم حمید خصلتی)
رکن در عروض چیست
1-در مبحث قبل گفته شد که هجاهایی که ممکن است در یک واژه باشد سه گونه است.
هجای کوتاه با علامت نوشتاری
U و
هجای بلند باعلامت نوشتاری- و
هجای کشیده با علامت-
U
2-هر رکن مجموعه ای از این هجا هاست
3-این هجا ها باید با نظم خاصی چیده شوند
حالا سه نکته بالا را دریک جمله می آوریم:
ارکان عروضی
:
وقتی هجای شعری را به اجزای چهار تا چهار تا یا سه تا سه تا و یا غیره جدا کردیم به شکلی که نشان دهنده ی نظمی در آن ها باشد به آن رکن وبه مجموعه ی آنها ارکان عروضی میگویند. ساده تر آن است که به جای آن که بگوییم وزن فلان شعر از دو هجای بلند و یک هجای کوتاه در چهار بار تکرار تشکیل شده است، نام عروضی آن را بگوییم
.
برای یاد گیری چگونگی نام گذاری ارکان باید افاعیل عروضی رایاد بگیریم.
برای نام گذاری مدل های مختلفی که از چینش هجا هابوجود آمده از اصطلاحاتی استفاده می شود که به ان افاعیل عروضی گفته می شود.همه ی ارکان افاعیل عروضی بر مبنای سه حرف (ف، ع، ل )نوشته می شود که همان ریشه ی ماضی فعل در عربی است.
مهم ترین ارکان عروضی بر حسب تعداد هجا به قرار زیرند
:
ار کان عروضی از یک تا پنج هجایی متغیرند
1-
یک هجایی با هجای بلند –که" رکن عروضی آن"
فع"میباشد .این رکن معمولا دروسط یا آخر مصراع می آید
به عنوان مثال در این سطر شعر:
بنوشان یارا که نوشته میشود ب/ نو/ شا / یا/ را وبه صورت خط عروضی خواهد بود:
U - - - /- رکن اول آن "مفاعیلن" و رکن دوم که یک هجای بلند است" فع" می باشد
حال بیایید با هم در این شعر رکن عروضی فع را پیدا کنیم:
بنوشان یا
را
ازآن می ما
را
که در جان مشتاقان خمار اندا
زد
ب/ نو/ شا/یا/
را
ا / زا/می/ما/
را
2-رکن میتواند از
دوهجا تشکیل شده باشد:
الف-یک هجای
کوتاه ویک
بلند.
U- که رکن عروضی آن میشود
ف+عل=فعل
ب-میتواند
دوهجای بلند باشد
_ _که رکن عروضی آن
فع +لن >فعلن می شود وهم
فا+عل>فاعل
3-رکن میتواند
سه هجایی باشد که از یکی از حالت های زیر خارج نیست :
_ U _
_ _U
_ _ _
_ _U |
فاعَلَن
فعولن
مفعولن
مفعولُ |
مثال ها: سا /ر/بان یا:سا/ر/با> فا/ع/لن
در اینجا به یک نکته اشاره کنیم که اگر نون ساکن بعد از مصوت بلندی بیایید در خط عروضی خوانده نخواهد شد وبه همین دلیل درکلمه ی ساربان که قبل از نون ساکن مصوت بلند با آمده است نون خوانده نشدده واینگونه مینویسیم:
سا/ر/با
سرودم>س/ رو/دم> ف/عو/لن
خاکستر> خا/کس/تر >مف/عو/لن
باریده>با/ری/د >مف/عو/ل
4- رکن میتواندچهار هجایی باشد که از یکی از حالت های زیر خارج نیست
_ _ U _
U _ U_
_ _ U U
U _ U U
_ _ _ U
U _ _ U
_ U _ U
_ U __
U U_ _
_ U U _ |
فاعلاتن
فاعلاتُ
فعلاتن
فعلاتُ
مفاعیلن
مفاعیلُ
مفاعلن
مستفعلن
مستفعِلُ
مفتعلن |
5- رکن میتواندپنج هجایی باشد که از یکی از حالت های زیر خارج نیست
_ _ U _ _
_ U _ U U |
مستفعلاتن
متفاعلن |
مثال ها: باریده برما>با//ری/د/بر/ما> مس/تف/ع/لا/تن
متنفرم>م/ت/نف/ف/رم >م/ت/فا/ع/لن یک نکته در اینجا قابل به ذکر است که اگر حرفی دارای تشدید باشد حرف مشدد دوبار نوشته میشود مثل مثال بالا
پایان بخش سوم
بخش آموزشی بعدی تمرین تقطیع یک شعر وپیدا کردن وزن آن خواهد بود.تاریخ ارسال :
1391/8/1 در ساعت : 22:16:30
تعداد مشاهده :
3020