کارگاه شعر

آخرین اخبار

۞ :: فراخوان سومین دوره جایزه ادبی مادرانه
۞ :: تازه‌ترین غزل افشین علا با مطلع «دیدی چگونه صبر خداوند لبریز شد ز حیله‌ این قوم؟»
۞ :: غزل محمدمهدی سیار برای طوفان الاقصی
۞ :: علیرضا قزوه جدیدترین شعر خود را برای طوفان الاقصی سرود
۞ :: «فردای بعد از تو» تازه‌ترین مجموعه غزل دکتر اکرامی فر
۞ :: رونمایی از کتاب «صفر مرزی»
۞ :: رونمایی از کتاب شعر «بی گمان» با حضور فرمانده نیروی قدس سپاه
۞ :: اولین دوره جشنواره بین‌المللی شعر«آفتاب نهان» فراخوان داد
۞ :: عباس براتی‌پور درگذشت
۞ :: اشعاری در در سوگ شهادت امام علی(ع)
۞ :: شلوغ‌ترین دیدار شاعران و رهبری / ماجرای اتاق سیگار
۞ :: رهبر انقلاب در دیدار شاعران: غربی‌ها از زن ایرانی کینه دارند و به دروغ خود را طرفدار حقوق زن معرفی می‌کنند
۞ :: روایت 3 شاعر از دیدار شاعران با رهبر انقلاب
۞ :: مقام معظم رهبری: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایه‌های معرفتی و معنوی است
۞ :: محمدکاظم کاظمی از خاطره یک عکس با سیدحسن حسینی می‌گوید
۞ :: قزوه: مرحوم جواد محبت جایزه پیش از انقلاب را قبول نکرد و شکنجه شد
۞ :: پرواز ابدی خالق دو کاج؛ «محمدجواد محبت»
۞ :: برگزیدگان بیستمین جایزه ملی کتاب سال دفاع مقدس معرفی شدند
۞ :: حکیم نظامی درباره ملیت و زبان خودچه گفته است؟
۞ :: کتاب سال دفاع مقدس ثبت ملی می‌شود

کارگاه شعر

بخش چهارم آموزش عروض(آشنایی با بحر هزج) به قلم:حمید خصلتی

هزج در لغت عرب به معنی سرود، ترانه و آواز شادی بخش است، در اصطلاح علم عروض بحری است که از تکرار رکن مفاعلین پدیدمی آید، بحر هزجرا بدان جهت به این نام خوانده اند که بیشتر آوازها و سرود های اعراب بر این بحر است. اصل این بحر«مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن» در هر مصراع و هشت بار تکرار در هر بیت است که به همین دلیل نام این بحر را« هزج مثمن »گفته اند واگر هر هشت مفاعیلن بدون هیچ تغییری در وزن شعر بکار رود آن را «هزج مثمن سالم» می گویند.البته این بحر با تغییراتی در ارکان در مکان های مختلف از مصراع همراه می باشد که با این تغییرات وزن های تازه ای از این بحر منشعب می شود.
در اینجا نیاز است به یک اصطلاح در عروض اشاره کنیم:
زحاف
درنزد عروضیان به تغییراتی که در بعضی از اجزاء یک بحر ایجاد میشود تا وزن خوش آهنگ تر شده ووزنی تازه بوجود بیاید زحاف می گویند.البته این تغییرات یا زحافات باید به گونه ای باشد که وزن را از قاعده ی کلی آن نیاندازد.
برای روشن شدن زحاف چند مثال می آوریم:
بحر هزن مثمن سالم اینگونه است:مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن       مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
که از تکرار هشت مفاعیلن در بیت تشکیل شده است.گاهی بعضی از ارکان یا قسمتی از یک رکن حذف میشود و وزن به شکل زیر در می آید:در مصراع زیر
یکی درد ویکی درمان پسندد   وزن خواهد بود:مفاعیلن مفاعیلن مفاعی
که با اندکی دقت متوجه میشویم یک رکن در مصراع کاملا حذف شده ویک رکن هم بصورت ناقص(مفاعی)آمده است که البته برای قسمت آخر مصراع به جای (مفاعی)نام دیگری معمول اس وآن فعولن است.پس وزن مصراع بالا خواهد بود مفاعیلن مفاعیلن فعولن که با تکرار در مصراع دوم متوجه میشویم همان وزن معروف دوبیتی هاست.پس وزن دوبیتی هم از انشعابات بحر هزج است.در فارسی نیز نامی که برای دوبیتی بکار میرود ترانه است وبا توجه به معنی واژه ی عربی هزج کاملا این هماهنگی دیده می شود.همچنین از ویژگی های دوبیتی شادی بخشی وهمراه با اواز خواندن آن است.چه خوبست شاعر برای سرودن محتواهای خود به ویزگی های بحر های مختلف دقت کند.وزن های منشعب شده از هزج یا همان زحافات بحر هزج پانزده مورد است که در ادامه به بعضی از انها اشاره خواهیم کرد.
اما نمونه هایی از هزج مثمن سالم در شعر فارسی:
الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها    که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها
الا یا ای/ ی هس ساقی/ ادر کاسن/ و ناول ها/      که عشقآ سا / ن مو دو ول/ و لی اف تا/د مش کل ها/
مفاعیلن /مفاعیلن             /مفاعیلن     /مفاعیلن/            مفاعیلن          / مفاعیلن     /     مفاغیلن / مفاعیل
شکایت‌ها همی‌کردی که بهمن برگ ریز آمد                      کنون برخیز و گلشن بین که بهمن بر گریز آمد(مولوی)
اگر دل را به صد خواری رهانم از گرفتاری                          دل آزاری دگر جوید ، دل زاری که من دارم (رهی معیری)
مرا گر یار بنوازد، زهی دولت زهی دولت                          وگر درمان من سازد، زهی دولت زهی دولت(عراقی)

چو می‌بینی که این منزل اقامت را نمی‌شاید                     علم بر ملک باقی زن ازین منزلگه فانی(خواجو کرمانی)

شبی فرخنده و روزی همایون روزگاری خوش               کسی دارد که دارد در کنار خویش یاری خوش(هاتف اصفهانی)

تعالی الله چه رویست آن که گویی آفتابستی                     و گر مه را حیا بودی ز شرمش در نقابستی(سعدی)

به رنگ غنچه سودای خطت پیچیده دلها را                           رگ ‌گل رشتهٔ شیرازه شد جمعیت ما را(بیدل دهلوی)

ندارد حال ما اندیشهٔ مستقبل دیگر                                که‌گم‌کردیم در آغوش دی‌، امروز و فردا را(بیدل دهلوی)

ز کویش دوش می‌آمد خروش حسرت انگیزی         دل از کف داده‌ای در دادن جان است پنداری(فروعی بسطامی)

تمرین:   برای بهتر به خاطر سپردن این وزن پنج غزل از حافظ با این وزن پیدا کرده وبخوانید وابیاتی از ان را تقطیع کنید

تاریخ ارسال : 1391/8/19 در ساعت : 1:57:36 تعداد مشاهده : 4432

کسانی که این مقاله را می پسندند :

ارسال نظر :

علی‌رضا علی‌سلیمانی
1391/8/29 در ساعت : 11:42:6

سلام.
ضمن تشكر، لطفاً لينك قسمتهاي قبل را هم اضافه فرماييد تا قابل دسترسي باشد.

صمد ذیفر
1391/11/21 در ساعت : 13:14:54

باسلام واحترام.
دستمریزاد. اجرتان با خالق یکتا...سطر 13 هزن..یا هزج؟
زعشق نا تمام ما جمال یار مستغنی است...به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت روی زیبا را
.......................................................
دلا گویی حبیب آمد بسر عمر رقیب آمد......به بیماران طبیب آمد بسان حضرت عیسا

حمید خصلتی
1392/3/30 در ساعت : 13:49:46

اشکال تایپی بوده.هزج درست است