کارگاه شعر

آخرین اخبار

۞ :: پیکر علیرضا راهب روز شنبه (هفتم تیرماه) تشییع می‌شود
۞ :: مومنی، حوزه هنری را «مومنانه» اداره کرد
۞ :: قزوه: تغییر مدیریت در حوزه هنری، آرام، حساب‌شده و عاقلانه بود
۞ :: مجموعه سروده‌های سیده بلقیس حسینی،‌ شاعر فارسی‌زبان هندوستانی، در مجموعه‌ای با عنوان «در انتظار جمعه آخر» منتشر شد.
۞ :: اختصاصی : شب استاد حمید سبزواری با عنوان پدر شعر انقلاب
۞ :: اختصاصی : کیش برای پنجمین بار شعرباران می‌شود
۞ :: سیروس مشفقی (شاعر) درگذشت
۞ :: اختصاصی : ویژه برنامه " مناجات در ادب فارسی"
۞ :: اختصاصی : گزارشی از برگزاری شب شعر بزرگ قدس در گروه بین المللی هندیران در واتساپ
۞ :: نشست ادبی «از آزادسازی خرمشهر تا آزادسازی قدس»
۞ :: شاعران و نویسندگان برای «فلسطین آزاد» قلم می‌زنند
۞ :: اختصاصی : محمدعلی عجمی، شاعر تاجیک درگذشت.
۞ :: نخستین دوره مجازی کارگاه تخصصی شعر هیأت برگزار می‌شود
۞ :: سروده‌ای از رضا اسماعیلی؛ تو ارتفاع شهادت، «مُطهری» بودی
۞ :: اختصاصی : هفتادو هشتمین جلسه انجمن ادبی بیدل دهلوی در تاریخ 29 فروردین 1399 به نام "شب سعدی"
۞ :: «دکتر حسن انوشه» سرپرست گروه نویسندگان دانشنامه ادب فارسی درگذشت
۞ :: شاعران، چهلم یاور همدانی را مجازی برگزار کردند
۞ :: اختصاصی : برنامه شب زنده یاد استاد دکتر سید حسن حسینی شاعر و منتقد ادبیات انقلاب اسلامی در گروه بین المللی هندیران
۞ :: اختصاصی : حاج محمود اکبرزاده شاعر و مداح مشهدی درگذشت
۞ :: تمدید مهلت ارسال آثار به کنگره شعر نرجسیه تا ۲۲ فروردین‌ماه

کارگاه شعر

بخش چهارم آموزش عروض(آشنایی با بحر هزج) به قلم:حمید خصلتی

هزج در لغت عرب به معنی سرود، ترانه و آواز شادی بخش است، در اصطلاح علم عروض بحری است که از تکرار رکن مفاعلین پدیدمی آید، بحر هزجرا بدان جهت به این نام خوانده اند که بیشتر آوازها و سرود های اعراب بر این بحر است. اصل این بحر«مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن» در هر مصراع و هشت بار تکرار در هر بیت است که به همین دلیل نام این بحر را« هزج مثمن »گفته اند واگر هر هشت مفاعیلن بدون هیچ تغییری در وزن شعر بکار رود آن را «هزج مثمن سالم» می گویند.البته این بحر با تغییراتی در ارکان در مکان های مختلف از مصراع همراه می باشد که با این تغییرات وزن های تازه ای از این بحر منشعب می شود.
در اینجا نیاز است به یک اصطلاح در عروض اشاره کنیم:
زحاف
درنزد عروضیان به تغییراتی که در بعضی از اجزاء یک بحر ایجاد میشود تا وزن خوش آهنگ تر شده ووزنی تازه بوجود بیاید زحاف می گویند.البته این تغییرات یا زحافات باید به گونه ای باشد که وزن را از قاعده ی کلی آن نیاندازد.
برای روشن شدن زحاف چند مثال می آوریم:
بحر هزن مثمن سالم اینگونه است:مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن       مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
که از تکرار هشت مفاعیلن در بیت تشکیل شده است.گاهی بعضی از ارکان یا قسمتی از یک رکن حذف میشود و وزن به شکل زیر در می آید:در مصراع زیر
یکی درد ویکی درمان پسندد   وزن خواهد بود:مفاعیلن مفاعیلن مفاعی
که با اندکی دقت متوجه میشویم یک رکن در مصراع کاملا حذف شده ویک رکن هم بصورت ناقص(مفاعی)آمده است که البته برای قسمت آخر مصراع به جای (مفاعی)نام دیگری معمول اس وآن فعولن است.پس وزن مصراع بالا خواهد بود مفاعیلن مفاعیلن فعولن که با تکرار در مصراع دوم متوجه میشویم همان وزن معروف دوبیتی هاست.پس وزن دوبیتی هم از انشعابات بحر هزج است.در فارسی نیز نامی که برای دوبیتی بکار میرود ترانه است وبا توجه به معنی واژه ی عربی هزج کاملا این هماهنگی دیده می شود.همچنین از ویژگی های دوبیتی شادی بخشی وهمراه با اواز خواندن آن است.چه خوبست شاعر برای سرودن محتواهای خود به ویزگی های بحر های مختلف دقت کند.وزن های منشعب شده از هزج یا همان زحافات بحر هزج پانزده مورد است که در ادامه به بعضی از انها اشاره خواهیم کرد.
اما نمونه هایی از هزج مثمن سالم در شعر فارسی:
الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها    که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها
الا یا ای/ ی هس ساقی/ ادر کاسن/ و ناول ها/      که عشقآ سا / ن مو دو ول/ و لی اف تا/د مش کل ها/
مفاعیلن /مفاعیلن             /مفاعیلن     /مفاعیلن/            مفاعیلن          / مفاعیلن     /     مفاغیلن / مفاعیل
شکایت‌ها همی‌کردی که بهمن برگ ریز آمد                      کنون برخیز و گلشن بین که بهمن بر گریز آمد(مولوی)
اگر دل را به صد خواری رهانم از گرفتاری                          دل آزاری دگر جوید ، دل زاری که من دارم (رهی معیری)
مرا گر یار بنوازد، زهی دولت زهی دولت                          وگر درمان من سازد، زهی دولت زهی دولت(عراقی)

چو می‌بینی که این منزل اقامت را نمی‌شاید                     علم بر ملک باقی زن ازین منزلگه فانی(خواجو کرمانی)

شبی فرخنده و روزی همایون روزگاری خوش               کسی دارد که دارد در کنار خویش یاری خوش(هاتف اصفهانی)

تعالی الله چه رویست آن که گویی آفتابستی                     و گر مه را حیا بودی ز شرمش در نقابستی(سعدی)

به رنگ غنچه سودای خطت پیچیده دلها را                           رگ ‌گل رشتهٔ شیرازه شد جمعیت ما را(بیدل دهلوی)

ندارد حال ما اندیشهٔ مستقبل دیگر                                که‌گم‌کردیم در آغوش دی‌، امروز و فردا را(بیدل دهلوی)

ز کویش دوش می‌آمد خروش حسرت انگیزی         دل از کف داده‌ای در دادن جان است پنداری(فروعی بسطامی)

تمرین:   برای بهتر به خاطر سپردن این وزن پنج غزل از حافظ با این وزن پیدا کرده وبخوانید وابیاتی از ان را تقطیع کنید

تاریخ ارسال : 1391/8/19 در ساعت : 1:57:36 تعداد مشاهده : 3736

کسانی که این مقاله را می پسندند :

ارسال نظر :

علی‌رضا علی‌سلیمانی
1391/8/29 در ساعت : 11:42:6

سلام.
ضمن تشكر، لطفاً لينك قسمتهاي قبل را هم اضافه فرماييد تا قابل دسترسي باشد.

صمد ذیفر
1391/11/21 در ساعت : 13:14:54

باسلام واحترام.
دستمریزاد. اجرتان با خالق یکتا...سطر 13 هزن..یا هزج؟
زعشق نا تمام ما جمال یار مستغنی است...به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت روی زیبا را
.......................................................
دلا گویی حبیب آمد بسر عمر رقیب آمد......به بیماران طبیب آمد بسان حضرت عیسا

حمید خصلتی
1392/3/30 در ساعت : 14:49:46

اشکال تایپی بوده.هزج درست است