رهبر معظم انقلاب در خصوص اهمیت شعر و اصول و الزامات شعر خوب، بیانات مفصل و جامعی در دیدار با مداحان و شاعران داشته اند. فرمایشات ایشان در کتاب فرهنگ از منظر رهبری آمده است. در این دفتر برای استفاده دوستان بزرگوار در چند قسمت متن بیانات ایشان عرضه می شود.

اهمیت شعر
شعر وسیله ای بسیار مهم برای تبلیغ دین است
چرا امام صادق(عليه‌الصلاةوالسلام) ـ طبق روايت ـ فرمودند كه هر كس يك بيت شعر درباره‌ى حادثه‌ى عاشورا بگويد و كسانى را با آن بيت شعر بگرياند، خداوند بهشت را بر او واجب خواهد كرد؟ چون تمام دستگاههاى تبليغاتى، براى منزوى كردن و در ظلمت نگهداشتن مسأله‌ى عاشورا و كلا مسأله‌ى اهل‌بيت، تجهيز شده بودند تا نگذارند مردم بفهمند چه شد و قضيه چه بود. تبليغ، اين‌گونه است. آن روزها هم مثل امروز، قدرتهاى ظالم و ستمگر، حداكثر استفاده را از تبليغات دروغ و مغرضانه و شيطنت‌آميز مى‌كردند. در چنين فضايى، مگر ممكن بود قضيه‌ى عاشورا ـ كه با اين عظمت در بيابانى در گوشه‌يى از دنياى اسلام اتفاق افتاده ـ با اين تپش و نشاط باقى بماند؟ يقينا بدون آن تلاشها، از بين مى‌رفت[1].
اين‌كه فرمودند: «من قال فينا شعرا و بكى أو أبكى وجب له الجنة» ـ كسى شعرى درباره‌ى ما بگويد و چشمى را بگرياند، بهشت بر او واجب مى‌شود ـ معنايش چيست؟ معنايش اين است كه بهشت را ارزان كرده‌اند؟ بهشتى كه اين همه بايد عبادت كرد تا به آن رسيد، آيا آن را اين‌طور دم دستى كرده‌اند؟ يا نه؛ آن كار، آن شعر گفتن و تسخير دل با آن شعر و انتقال يك مطلب در آن روز، آن‌قدر مهم بوده كه به خاطر آن اهميت، جا داشته است كه در مقابل يك بيت شعرى كه اين‌گونه تأثير مى‌گذارد، بهشت را به او وعده دهند. هر وقت شعر شما اين اثر را داشته باشد، بدون بروبرگرد، همان وعده‌ى بهشت در مقابلش وجود دارد. اين يك محاسبه‌ى كاملا منطقى و روشن است.
در زمان ما كه شما مى‌خواهيد شعر بگوييد يا شعر بخوانيد و مايليد در مقابلش اجر و منزلت «دعبل» و «فرزدق» را هم داشته باشيد، راهش چيست؟ راهش اين است كه همان خلأيى را كه آن روز «دعبل» يا «فرزدق» يا «كميت» يا بقيه‌ى شعراى اهل بيت با شعر خود پر مى‌كردند، پر كنيد. اين مطلبى است كه من هميشه به مداحان و شعراى عزيز مذهبى تذكر داده‌ام[2].
شما در بين كلمات ائمه(عليهم‌السلام) يا سيره‌ى آن بزرگواران، كسى را كه داراى چنين خصوصيتى است و اين‌گونه مورد توجه ويژه قرار داده باشند،كمتر مى‌بينيد؛ مگر آن افراد بسيار برجسته ـ مثل «هشام‌بن حكم» يا «مؤمن‌الطاق» ـ كه اينها در بين رجال شيعه، بى‌نظير و يا بسيار كم نظير بودند. ائمه(عليهم‌السلام)، امثال «هشام» و «مؤمن‌الطاق» را ستايش مى‌كردند و مورد توجه و علاقه قرار مى‌دادند؛ اما آن كسانى كه همين مدح و بيان فضايل را به زبان شعر بيان مى‌كردند ـ ولو آنچه كه مى‌گفتند، در حد اوج سخن «هشام‌بن‌حكم» هم نبود ـ مورد توجه و نوازش و احترام و تجليل و تكريم قرار مى‌دادند. علت اين كار چيست؟
شما ببينيد امام باقر و يا امام سجاد(عليهماالصلاةوالسلام) نسبت به «فرزدق» چه محبتى انجام دادند؛ در حالى كه «فرزدق» جزو شعراى اهل بيت نيست. او يك شاعر دربارى وابسته‌ى به دستگاههاى قدرت و يك آدم معمولى بود كه يك ديوان پر از شعر، راجع به همين حرفها و مبتذلاتى كه شعراى آن روز بر زبانشان جارى مى‌كردند، داشت؛ ليكن چون يك‌بار وجدان او بيدار شد و در مقابل قدرت، حق را بيان كرد ـ آن هم به زبان شعر ـ شما ببينيد كه امام سجاد(عليه‌الصلاةوالسلام) چه محبتى نسبت به او انجام مى‌دهد. يا بقيه‌ى شعرايى كه مربوط به اهل بيت بودند ـ مثل «كميت» و «دعبل» و «سيد حميرى» ـ و بقيه‌ى كسانى كه جزو شعراى اهل بيت محسوب مى‌شدند و به آنها علاقه‌مند بودند، همين وضعيت را داشتند.
خيلى از اينها، شعرايى هستند كه اگر چه نسبت به اهل بيت علاقه هم دارند، اما همه‌ى شعرشان درباره‌ى اهل بيت نيست. شما ديوان «دعبل خزاعى» را كه نگاه كنيد، اين‌طور نيست كه او از اول تا آخر، مدح اهل بيت را گفته باشد. خير، او يك شاعر است؛ ولى شعر او شعر سياسى و در جهت افكار و عقايد و محبت اهل بيت (عليهم‌السلام) و جزو پيوستگان به اين خاندان است. ولايت، يعنى پيوستن و وصل شدن و جزو پيوستگان و مواليان اهل بيت(عليهم‌السلام) قرار گرفتن. ببينيد اين «دعبل» ـ و همين‌طور «كميت» و ديگران ـ چه قدر در دنياى تشيع و در زمان ائمه(عليهم‌السلام)، مورد احترام و تجليل بوده‌اند. علتش چيست؟
آن چيزى كه جناب «دعبل خزاعى» در قصيده‌ى «مدارس آيات» بيان كرده، يا آن چيزى كه «كميت بن زيد اسدى» در قصايد «سبعه‌ى هاشميات» بيان نموده، يا آن حرفهايى كه سيد حميرى(رضوان‌الله‌عليه) در اشعار خود ذكر كرده است، بيش از حرفهايى كه بقيه‌ى شيعه مى‌گفتند و براى هم بيان مى‌كردند، نيست؛ اما چرا در نظر ائمه (عليهم‌السلام)، اين سخنان ارزش بيشترى پيدا مى‌كند؟ چون شعر است. آقايان، به اين نكته توجه كنند. مگر شعر چه خصوصيتى دارد؟ چون تأثير شعر در ذهن مخاطب بيشتر است. گاهى يك شاعر، يك بيت شعر مى‌گويد كه از چند ساعت حرف زدن يك سخنور توانا گوياتر است. يك بيت يا يك مصرع شعر، در ذهنها مى‌ماند و مردم آن را مى‌فهمند و تكرار مى‌كنند و نتيجتا ماندگار مى‌شود.
گاهى مى‌بينيد كه براى حفظ يك بناى اعتقادى يا عاطفى، آن قدر كه يك شعر اهميت دارد، چندين كتاب اهميت ندارد. همين دوازده بند معروف «محتشم» كه جزو اشعار قديمى مرثيه و مصيبت است، با اين‌كه مطالبى كه در اين كتاب و در اين دوازده بند هست، چيزى نيست كه امثال او، شبيه اين مطالب را در كتابهاى خود نياورده باشند؛ درعين‌حال، اشعار او تأثير خاصى دارد. غالبا هم چيزهاى ذوقى است.
... ببينيد اصلا با يك هنر و ذوق و ارايه‌ى سخن و به شكل خاصى، دل را متوجه مى‌كند. اهميت شعر، اين است.
... رفتار ائمه(عليهم‌السلام) اين گونه بود كه دعوت شعرى را تقويت مى‌كردند. فقط ائمه هم نبودند كه اين كار را مى‌كردند؛ نقطه‌ى مقابلشان هم همين‌طور بودند. يعنى همين خلفاى بنى‌اميه و بنى‌عباس، براى پيشرفت كار خود، محتاج شعر بودند و به شعرا پولهاى گزاف مى‌دادند تا براى آنها شعر بگويند. شعرا هم مى‌گفتند؛ چون پول و رشوه در ميان بود. حتى گاهى اوقات، بعضى از شعراى متمايل به اهل بيت، براى آنها هم شعرى مى‌گفتند؛ براى اين‌كه پولى بگيرند!
... آنها هم دنبال شعر بودند. خلفا به شاعران پول مى‌دادند، براى اين‌كه مثلا در مدح بنى‌اميه يا بنى‌عباس و در باب اين‌كه اينها برحقند، شعر بگويند. امروز هم پول مى‌دهند و مى‌گويند به ابتذال بكشيد و اسلام را قدح كنيد و اهل بيت را مورد مذمت قرار بدهيد و شيعه را خراب كنيد. الان در دنيا دهها نويسنده‌ى مزدور قلم‌به‌مزد وجود دارند كه صاحب ذوق و هنر هم هستند و از اين پولهاى بى‌حساب دلارهاى نفتى مى‌گيرند و كتاب مى‌نويسند. من ـ به قول مشهديها ـ برى كتاب از همين مواردى كه اينها عليه اسلام و تشيع و امام(ره) و جمهورى اسلامى و ماها نوشته‌اند، دارم. تبليغات است ديگر؛ تبليغات با شيوه‌هاى خوب، اما با محتواهاى بد. ببينيد چه قدر قضيه اهميت دارد.
حالا اگر مداحى بتواند يك شعر خوب را كه داراى مضمون و محتواى خوبى باشد، با صداى خوبى بخواند، شما ببينيد كه چه قدر خدمت بزرگى است. بسم‌الله، اين گوى و اين ميدان. منتها شرط اولش اين است كه شعر خوب باشد. اگر شعر خوب نبود، همه‌ى اين فضايلى كه ذكر كردم، هيچ كدام نخواهد بود. اين نكته را بدانيد. كسانى كه اين خصوصيات را داشته باشند، اگر يك قصيده را در مكان مناسب و با زبان و قالب و محتواى بايسته و حنجره‌يى مساعد بخوانند، شما ببينيد كه چه تأثيرى خواهد گذاشت. البته اين حنجره، مسأله‌ى مستحبى و نافله‌ى شعر است؛ فريضه‌اش همان شعر مى‌باشد. يعنى چنانچه شعر با صداى خوش همراه شد، تأثيرش مضاعف مى‌شود؛ اما در استخوان‌بندى اين كار، صداى خوش دخالتى ندارد. اگر صداى خوش بود و اين شعر را با آن محتواى خوب و با آن الفاظ زيبا و با آن مضمونى كه مورد نياز است، همراهى كرد، ارزش آن دو برابر مى‌شود. يقينا قصيده‌يى را كه كسى اين گونه بخواند، ارزش آن از يك سخنرانى يكساعته‌ى يك آدم دانشمند بيشتر است[3].
شعر مهیج است و وسیله ای است برای ارضای هیجانات جوانان
هيجان، فقط مخصوص اين منطقه‌ها نيست. اگر جوان بتواند منطقه‌ى مورد علاقه‌ى خودش را ـ هرچه كه هست ـ پيدا كند، به‌راحتى مى‌تواند آن هيجان را در خود ارضاء كند. مثلا آن هنگامى كه من جوان بودم و لباس طلبگى تنم بود، محدوديتهاى لباس و محدوديتهاى محيط وجود داشت؛ اما در عين‌حال ما هم هيجان داشتيم و آن هيجان ارضاء هم مى‌شد. چگونه؟ من به شعر علاقه داشتم. ممكن است باور اين براى شما خيلى سخت باشد. جلسه‌ى شعرى بود كه چهار، پنج نفر دوستى كه به شعر علاقه‌مند بودند، دو ساعت، سه ساعت مى‌نشستند و راجع به شعر حرف مى‌زدند و شعر مى‌خواندند. اين براى كسى كه به اين مقوله علاقه‌مند است، روحيه‌ى هيجانش را به همان اندازه ارضاء مى‌كند كه يك فوتباليست در ميدان فوتبال، يا يك علاقه‌مند به فوتبال در حين تماشاى فوتبال. بنابراين، ميدانها محدود نيستند[4].