نقد شعر

امروز را نمي دانم ؛ امٌا در دهه هاي 1350 و 1360 جاي كاملا" مشخصي براي آموزش نقد هنري و نقد ادبي در ايران وجود نداشت . در آن زمان، و تا آنجا كه به خاطرم مانده است ، دو كتاب مشهور در اين باره چاپ شد كه يكي اقتباس و در رده ي « نقد دانشگاهي » بود؛ وديگري  ترجمه  اي از « نقد تفسيري  » رولان بارت .

در فرانسه ي دهه ي 1980 امٌا هر بخشي از ادبيٌات را به نقد يا ارزيابي مي نشستند ؛ و اينجانب هم در آنجا دانشجوئي بودم نه چندان مستعد و ساعي ؛ امٌا به هر حال ...

در يكي از سمينار هاي درون دانشگاهي خود نقد و به ويژه نقد شعر به نقد كشيده شد و از جمله اين كه :

يك اثر هنري ، و از آنجمله يك شعر ، برخاسته از احساس است  نه منطق كه يك نفر آن را برگه ي امتحاني رياضي فرض كند و به ارزيابي ( تصحيح ) آن بنشيند .

نقد آثار هنري ، قبل از هرچيز  يك « هنر » است ؛ كه همه كس نمي تواند داشته باشد

ترجيحا" كساني ميبايست به نقد آثار بنشينند كه خود در آن قلمرو دستي داشته باشند ؛ و مثلا" كسي به نقد شعر بپردازد كه خود شاعر بوده باشد و به صرف خواندن يكي دوكتاب از شيوه نگارش – دستور زبان ، فنون شعري و... به چنين كاري دست نزند ؛ به خصوص كه در شعر اصل بر محتوا است ؛ به عبارت ديگر :

چون در شعر ، اصل بر محتوا است ؛ لذا شيوه ي نگارش ، دستور زبان ، فنون شعري ، و... اهميٌت بسيار كمتري مي يابند ؛ و اصل برشناخت فرهنگي است كه شعر و شاعر از آن برخاسته اند ؛ و بستر شعر را تشكيل مي دهد . اينجا است كه جامعه شناسي – مردم شناسي و تاريخ و... نقش هائي اساسي ايفاء مي كنند .

با اين وجود و در چارچوب نقد تفسيري هركسي مي تواند هر اثر هنري و ادبي ، مشتمل بر شعر و نثر را به نقد بنشيند و در واقع اظهار نظر كند .

اين اظهار نظر مجموعا" نمي بايست بر اساس همان تقيٌد بيش از حد بر شكل ، و نهايتا" خرده گيري باشد . چرا كه :

ناقد ممكن است شعر را نفهميده باتشد...

ناقد ممكن است در ابزار نقد ، مثلا" بحر هاي عروضي ، خود به اشتباه افتاده باشد

وقتي در عالم رياضيٌات و فيزيك و شيمي و به طور كلٌي علم و منطق نيستيم به جاي معيار هاي مستحكم علمي « سليقه » حكمفرما مي گردد ؛ و هيچ شاعري ( هر چند هم كه مورد لطف ناقد قرار بگيرد ) مجبور به رعايت سليقه ديگران نيست ؛ و ناقدان نمي توانند حق ٌ اعمال سليقه در شعر شاعر را به خود بدهند .

خرده گيري و اعمال سليقه ذوق و شوق شاعر را كور مي كند ؛ و نتيجه اي معكوس مي بخشد .

توضيح : مثالي داريم به اين عبارت كه « مور كه پاي ملخ پيش سليمان برد » يا « برگ سبزي است تحفه درويش ... » حال ، اين برگ سبز كه طي ثلث قرن به زردي هم گرائيده است ، يا پاي ملخ ، معيوب هم هست ... و.... به بزرگواري خودتان ببخشيد !