از جمله امثال سائره بویـــژه در افواه شاعران ضرب المثل معروف « المَعنَی فِی

بَطنِ الشّــــاعِر »  اســت . این ضرب المــثل در مواردی بکار گرفته می شود که

سخنور یا شاعری مقصـود خود  را در لفّـافه عباراتی مبهم و پیچیده قرار دهد به

نحوی  که کســـی به ســــادگی سر از آن در نیــاورد و مقصود و منظور متکلم را

درنیابد . و مراد از بکار گیری این ضرب المثل این است که حقیقت مطلب را باید

در اندیشه ی متکلم یا شـــاعر جستجو کرد . لیکـــن این ضــرب المثل را ریشه ی

تاریخی و باصطلاح شأن نزول جالبی است که اطلاع از آن برای همه ی شاعران

و دوستداران شعر ، سودمند است . و این شأن نزول از این قرار است که :

سرسلسله ی دودمان اموی ــ معاویة بن ابی سفـــیان ــ که در دغلکاری  و نیرنگ

سازی سر آمد مکاران بوده است مختـصر ذوق شعری ای داشته است هر چند در

این زمینه به فرزند نابکـارش یزید نمی رسید . گویند سالهایی که در حجاز اقامت

داشت و از مصاحبـــت مولای متّقـــیان حضرت امیر المؤمنـــین علی علیه السّلام

برخوردار بود به هنگام فراغـــت و آسایـــش قطعـــاتی می ســرود و غالبا به نظر

آنحضرت می رسانید.معاویه بیشتر خوش داشت در سروده های خود لُغَز بگوید .

لُغز که در کاربرد فارسی زبانان به آن « چیستان » می گویند  در صنایع ادبی به

سروده ای گویند که معنی و منظور شاعردرآن پوشیده و مســتور باشد و شنونده

ی تیز هوش از أمارات و إشاراتی که در آن شعر آمده اســت می تواند به مقصود

شاعر پی ببرد . روزی معاویه لغزی سروده بود که پاســخ آن « خنجر » می شد

سروده را برای حضرت علی علیه السلام فرســــتاد تا آنحـضرت پاسخ را بگوید .

امیر مؤمنان که دوست و دشمن به فصاحت لفظ و براعـــت طبعش اذعان داشته و

دارند پس از قرائت در ذیل لغز منظــــوم معاویه چنین نوشتند : { المَعنَی فِی بَطنِ

الشّاعِر} یعنی معنی این لغز که همان «خنجر» است به شکم شاعر این لغز !!! و

با این پاسخ دندان شکن هم شخـص معاویه را منکوب کرد و هم سخنی را بیادگار

گذاشـــت که به عنوان ضرب المثلی ناب در زبان عربی و نیز فارسی تا ابد الدّهر

رایج گردید .*

&&&&&&&&&&

* ر.ک : ریشه های تاریخی امثال و حکم / پرتوی آملی - مهدی انتشارات سنائی /

چاپ دوم 1369 / ج/1 ص/83

و نیز ر.ک :  فوت کوزه گری مثل های فارسی و داستان های آن

- رحماندوست - مصطفی - انتشارات مدرسه - چاپ ششم 1390 ج/1 ص/ 166