شعر چیست ؟
شعر یعنی هنر بیان حاد ترین احساسات شخصی ؛ و انتقال این احساسات ، ادراکات ، وتالمات روحی و روانی ، به وسیله ی انبوهی منسجم از آواهای موزون و همآهنگ که در چند یا چندین وگاه صدها و هزاران مصراع بهم پیوسته و پیاپی می آیند .
از لاروس فرانسه:
Art d'évoquer et de suggérer les sensations, les impressions, les émotions les plus vives par l'union intense des sons, des rythmes, des harmonies, en particulier par les vers.
Genre de poème : Poésie lyrique, épique, héroïque. Poésie dramatique.
مبانی نقد تحلیلی ( ادبی - دانشگاهی ) شعر
شعر ، هر آنچه که شیواتر و گویا تر باشد پسندیده تر است و بنابر این دو اصل است که مهارت در سخنوری را به سخن سنجی می کشانند .
گرچه اساسا" شیوائی و گویائی را نمی توان از یکدیگر جدادید ؛ امٌا معمولا" شیوائی را در قالب ( شکل ) و گویائی را در معنی ( محتوا ) و به طورکلٌی « پیام » شعر می بینیم .
شیوائی :
واژگان و عباراتی هرچه روان تر در شعر
آشنا بودن آنان برای تعداد هرچه بیشتر جامعه مخاطب ( در اینجا ابتدا جامعه ی پارسی زبان و آنگاه با فرض ترجمه ، برای تمام مردم جهان )
رعایت حتی الامکان دستورزبان فارسی
موزون با آهنگی گوشنواز و دلنشین
در یک رشته از کلمات بهم پیوسته و همآهنگ
صریح و روشن برای عموم یا اکثریٌت مردم
ساده و بی پیرایه
در مجموعه ای هرچه بیشتر خود جوش و برخاسته از دل
و آنهم از یک صاحبدل خوش ذوق و خوش قریحه...
را من شعر می دانم ؛ و در تکمیل آن :
گویائی ( گویا بودن ) :
کاربرد واژگان و عباراتی هرچه کم تر ؛ و در عین حال ؛
کامل و بدون نقص : « خیر الکلام قلٌ و دلٌ » ؛ « کم گوی و گزیده گوی چون در » و...
محکم و مطمئن ( استوار و پایدار )
( مثلا" اگر از تاریخ می سرائیم روایاتی را بپذیریم و در شعر بیاوریم که در همه زمان ها و در همه مکان ها مورد پذیرش همگان یا لااقل اکثریٌت دانشمندان و صاحبنظران معتبر مربوطه بوده اند : مستند ) .
چون بذری که امید به باروری فزاینده در آن وجود داشته باشد ،
دارای فرآیند ( طول ) و سازماندهی ( تفصیل ) مناسب ،
و زیبائی های همگانی سخنوری چون کاربرد تشبیه و کنایه و استعاره و...
در چارچوب سبک یا مکتبی خاص در شعر و ادب ایرانی و ترجیحا" جهانی ( یعنی ترجمه پذیر و مورد پذیرش جهان )
که از آسیب های احتمالی بر شعر و شاعر و شاعری بکاهند و برمنافع و آثار مثبت و سازنده ی آن بیفزایند .
... و فراموش نشود که این نقش ( پیام ) و ساختار ( شکل ) شعر است که مورد نقد قرار می گیرد و نه شخصیٌت شاعر و اعتقادات وی . نقد شعر دادگاه قرون وسطائی تفتیش عقاید نیست ...
*
اتفاقا" از همین مبانی است که تازه وارد مبحث نقد شعر یا نقد ادبی و دنیائی بسیار بسیار وسیع با انواع هنرها و سبک ها و سلیقه ها ، مکتب ها ، جوانب روانشناختی ، جامعه شناختی ، فلسفی ، و...و...و... می شویم و اینکه اثر پدید آمده تا چه حد با واقعیت ( وضع موجود ) منطبق است و تا چه حد مارا می تواند به سرچشمه حقیقت ( وضع مطلوب ) برساند ...
... که فقط همان بخش مقدماتی را اگر بخواهیم الگوسازی کنیم می بایست به ترسیم یک ماتریکس ، یا لااقل یک جدول چند بعدی مشخصات پرداخته در چارچوب سخن سنجی ( نقد دانشگاهی ) به بر رسی هریک از این جوانب بپردازیم ؛ و اینهمه کوشش که خواه نا خواه برحسب تفاوت دانش ها و بینش ها و کوشش ها نمی تواند تحت پوشش تفکر و تامل ، و به طور کلٌی سلیقه ی سخن سنج قرار نگیرد و به چیزی تقریبا" شبیه اظهار نظر ( گرچه مستحکم تر از آن ) ، و گاه اضهار فضل توام با غرض تبدیل نشود .
حتی اگر ناقدانی تحصلکرده در سطوح عالی نقد ادبی از دانشگاههای معتبر جهانی یا لااقل از همین دانشگاههای معتبر تهران ( که نقدشان کاملا" متوجه پیشداوری و سخصیٌت مطلوب یا نامطلوب شاعر نباشد ) داشته باشیم شعر و به طورکلٌی هنر را نمی توان ، برخلاف مباحث علمی ، مهندسی کرد و بر جامعه ی مورد نظر تحمیل نمود !!!
برعکس ، این جامعه است که با پسند و پذیرش یک شعر ، عیارِ شعر بودن آن را تعیین می کند ؛ کاری که امروز یکی از شاعران گرامی سایت ، جناب آقای کرمی ، انجام داده اند ؛ و تک بیت های خود را به نظرخواهی نهاده اند .
*
خرده گیر عزیز و محترم !
به فرض وجود بودجه کافی و ناقدان معتبر مورد نظر شما ، آیا برای هربیت شعر باید نقدی با این طول و تفصیل انجام داد ؟ یا حتی برای هر دوبیتی و رباعی ، و چهارپاره و سه گانی و قطعه و...و...و...؟!
و اگر سخن سنج یا ناقد به این نتیجه رسید که بهترین بیت شاعر محترم ، جناب کرمی ، بیت شماره 5 یا 22 با فقط یک طرفدار است و شعر شماره 7 یا 24با طرفدارانی بسیار بیشتر در جامعه پذیرفته و بکار گرفته می شد ؛ ودر شرایطی که ما داریم .... نقد تحلیلی ( که اصولا" ضروری است ؛ و « بر منکرش لعنت » ) بازهم بر « اظهار نظر » اولویت داشت ؟! . لطفا" با تعهد و رسالت اجتماعی لازم ...شما هم اندکی « احساس تکلیف » کرده پاسخی هرچند کوتاه مرحمت فرمائید !.